نگاهي به مراكز آموزش هاي ديپلماتيك

ترجمه: علي امين زاد

 

          افزايش تعداد كشورهايي كه تربيت و آموزش ديپلمات ها در كشور خود را امري ضروري مي دانند، اهميت اشاعه دانش و انتقال تجربه هاي لازم در اين عرصه را نمايان تر مي سازد. در زمينه براي ايجاد مراكز جديد آموزش ديپلمات ها دو روند و تحول اساسي نقش عمده داشته است: تحولاتي كه در كشورهاي سوسياليستي (سابق) به وقوع پيوست و توجه كشورهاي در حال توسعه به اهميت آموزش ديپلمات ها در كشور خود.

 

مراكز آموزش هاي ديپلماتيك

          در حال حاضر نزديك به چهل مركز آموزش ديپلماتيك در جهان وجود دارد كه مديران و روساي اين مراكز هر دو سال يكبار در وين و در فاصله زماني اين دو سال در جاهاي ديگر مانند قاهره، واشينگتن، ژنو، رم، بوداپست و غيره گرد هم مي آيند. رياست تمامي اين گروهها به عهده رئيس دانشكده سرويسهاي خارجي دانشگاه جرج تاون واشينگتن و رييس آكادمي ديپلماتيك وين است.

    شركت كنندگان در اين گردهمايي ها در زمينه وضعيت آموزش ديپلمات ها به تبادل اطلاعات پرداخته و آخرين وضعيت مؤسسات آموزشي خود، نوع برنامه هاي اجرايي و مشكلاتي را كه مي توانند با ياري يكديگر حل و فصل نمايند، مورد بحث و بررسي قرار مي دهند . البته موضوعات گوناگون ديگري نيز مطرح مي شود مانند ديپلمات و رسانه، بهره گيري از مذاكرات شبيه سازي شده و بررسي هاي موضوعي، امنيت در ماموريتهاي ديپلماتيك و حمايتهاي مالي از دانشكده هاي ديپلماتيك. برگزاري سالانه اين گردهمايي ها موجب رشد سطح همكاريهاي دوجانبه ميان سازمانهاي مربوط ميشود.

در حال حاضر مراكز آموزش ديپلماتيك را ميتوان به چهار گروه عمده تقسيم كرد:

آكادمي هاي ديپلماتيك: سازمانهايي كه متعلق به وزارت امور خارجه بوده و در ساختمان اصلي وزارتخانه و يا خارج از آن مستقر مي باشند . رياست اين آكادمي ها بر عهده يك سفير بوده و كاركنان نيز (اغلب) از سوي وزير تعيين مي شوند (به عنوان نمونه ميتوان از مؤسسه ديپلماتيك آمريكاي لاتين نام برد).

مدارس عالي سرويسهاي خارجي: حوزه هايي از دانشگاهها هستند كه درسطح كارشناسي و يا كارشناسي ارشد به ارايه آموزشهاي ديپلماسي مي پردازند. مانند دانشكده سرويسهاي خارجي جرج تاون و يا مركز آموزش ديپلماتيك نايروبي و يائوندا.

سازمانهاي آموزشي بين المللي: اين گروه شامل سازمانهاي بين المللي (يا بخشهايي) از آنها  مي شوند كه  به آموزش ديپلمات ها  مي پردازند و از سوي دولت يا بخش خصوصي حمايت مي شوند، مانند مؤسسه آموزش و تحقيقات سازمان ملل (UNITAR)   

موسسات روابط بين الملل: سازمانهايي مستقل از وزارت امور خارجه كه از تسهيلات دولتي نيز مي توانند بهره مند شوند (كه البته بيشتر مواقع اينچنين است)، مانند موسسه روابط بين الملل هلند موسوم به (Clingendale) البته افزون بر چهار مورد مجزاي فوق، گونه هاي متفاوت بسياري نيز در بين آنها وجود دارد مانند موسسه ملي كول Cole Nationale d'Administration)  (، دانشكده اروپا (College d' Europe)، آكادمي حقوق بين الملل و مركز مطالعات اجتماعي لاهه  Studies) (Hauge Academy of International Law and the Institure of Social اما در مجموع بيشتر مراكز آموزشي ديپلماتيك زير مجموعه يكي از چهار گروه ذكر شده هستند.

 

برنامه هاي آموزشي و شركت كنندگان

برنامه هاي آموزش ديپلماتيك را نيز مي توان به چهار گروه عمده تقسيم كرد:

 

قبل يا بعد از ورود و استخدام در وزارتخانه

الف) عبارت است از برنامه هايي كه شركت كنندگان در آن قبلاً از سوي وزارت امورخارجه پذيرفته شده اند مانند مدرسه عالي ديپلماتيك در اسپانيا(Escuela Diplimatica)

ب) برنامه هايي را شامل مي شود  كه دانشجويان اين رشته را براي پذيرفته شدن در وزارتخانه مهيا مي سازد (ليسانس ودانشجوي كارشناسي) مانند آكادمي ديپلماتيك در وين (Dimlomatische Akademie)

 

برنامه هاي آموزشي تمام وقت و پاره وقت

الف) برنامه هاي متشكل از دوره هاي كامل سخنراني، كارهاي گروهي، شبيه سازي و غيره مي باشد. در اين گروه از برنامه ها دانشجويان به صورت تمام وقت پذيرفته مي شوند. برنامه هاي مؤسسه مطالعات ديپلماتيك قاهره (Cairo Institute for Diplomatic Studies)  نمونه اي از اين گروه برنامه ها است.

ب) برنامه هايي كه در صدد برگزاري دوره هاي كارآموزي هستند : كارآموزان در وزارتخانه  كار مي كنند، گاهي اوقات در كلاسهاي درس شركت مي كنند، از وزارتخانه هاي ديگر ديدن مي كنند وعملاً دانشجوي پاره وقت محسوب مي شوند. دوره كارآموزي بلژيك (The Belgian Probation Program) نمونه اي از اين گونه دوره ها را محسوب مي گردد.

روشهاي اجراي برنامه ها از نظر سطح و طول دوره بسيار متنوع است:

الف) طول دوره ميتواند از چند روز براي سمينارهاي كوتاه تا دو سال متغير باشد (در آلمان و اندونزي)، البته در موارد استثنايي مانند ايران و ويتنام اين دوره چندين سال به طول مي انجامد.

ب) رشته تحصيلي را ميتوان از سطح مقدماتي براي ديپلماتهاي جوان تا دوره عالي براي افراد كارآزموده تر توسعه داد (آموزشهاي دايم)

در همين راستا بهره برداران از اين دوره ها را نيز مي توان به چهار گروه تقسيم كرد:

الف دانش آموزاني كه دوره متوسطه را به پايان رسانده اند اما وارد دانشگاه نشده اند.

در اين وضعيت موسسه آموزشي ديپلماتيك در نوع خود به منزله دانشگاهي خواهد بود كه پس از اتمام دوره پايه و مقدماتي دانشگاه، به ارايه خدمات آموزشي در سطح عالي مي پردازد.

ب) دانشجوياني كه دوره دانشگاه را به اتمام رسانده اند و از نظر ارايه خدمات ديپلماتيك مبتدي به حساب مي آيند (درآمدي بر ديپلماسي)

ج) كارمندان دولت و ديپلماتهايي كه نيمي از زندگي حرفه اي شان سپري شده و اينك بايد تحت آموزشهاي بيشتري قرارگيرند (آموزشهاي نيمه حرفه اي: مثلاً در سطح دبير اول، ارتقاي سطح مهارتهاي ديپلماتيك و غيره).

د) كارمندان و ديپلماتهايي كه به مقام رياست سازمان نايل مي شوند (بالاترين سطح آموزش شامل مهارتهاي مديريتي و نحوه اداره سفارت خانه ها).

 

دوره هاي آموزش ديپلماتيك

          در اين دوره ها، كليه برنامه ها بايد حتي الامكان شفافتر، گروهها كوچك تر (15 تا 30 نفر) و چارچوب زماني محدودتر باشد، زيرا دولت خواستار بازگشت ديپلماتها و كاركنان خود بر سر وظايفشان بوده و هر چه كاركنان سريعتر بتوانند كار خود را  دوباره شروع كنند به نفع دولت خواهد بود.

          نظر به اينكه تدوين چارچوب عمومي و مشخص براي تامين كليه نيازهاي وزات خارجه امكان پذير نيست، برنامه ذيل را بايد نوعي الگوي ميانه رو و عملي پنداشت. اين برنامه به طور كلي پايه اي محسوب مي شود كه بايد برنامه هاي ديگر را با آن وفق داد.

دوره هاي مقدماتي

          با فرض اينكه شركت كنندگان دوره مقدماتي در امتحان ورودي وزارتخانه پذيرفته شده و اكثر آنها (مثلاً دو سوم) از سوي وزارت امور خارجه جذب شده باشند و از سويي با توجه به اينكه وزارتخانه مي خواهد كارمندان جوان هر چه سريعتر كار خود را شروع كنند، زمان ممكن براي دوره مقدماتي به يك دوره چهار ماهه محدود مي شود كه امكان برگزاري آن را به تعداد دوبار در هر سال بايد فراهم نمود و بدين ترتيب راه جذب نيروهاي جديد در وزارتخانه را هموار ساخت. البته بايد توجه داشت كه برگزاري اينگونه دوره ها براي ديپلماتها و كارمنداني كه سه تا پنج سال از دوره خدمتشان در وزارتخانه سپري شده است نيز امكان پذير است (دبير سومي)

اين دوره ها بايد دربرگيرنده اجزا و عناصر زير باشد:

1) ايجاد مهارت ها: در ميان آموزشهاي ارايه شده كسب مهارتهاي زبان خارجي يعني انگليسي و يا فرانسه از اهميت ويژه اي برخورداراست و مهارتهاي مربوط به برقراري ارتباطات اجتماعي (مانند به عهده گرفتن رياست جلسات و مذاكره با دولتهاي ديگر) و مهارتهاي ديپلماتيك - كنسولي (مهارتهاي ويژه اي كه در درون يا برون وزارتخانه ها بكار مي  آيند) در مرحله بعدي قرار دارد.

2) مواد درسي: دروس اصلي شامل حقوق بين الملل، اقتصاد، سياست و خط مشي هاي خارجي و منطقه اي كشور است كه كل دوره براساس آن سازماندهي مي شود (تاريخ نيز به عنوان رشته آموزشي مرتبط در بخشهاي مختلف برنامه گنجانده مي شود)

3) ارزيابي:  عبارتست از برگزاري آزمونهايي براي اطلاع از ميزان درك و يادگيري كارآموزان از مواد درسي كه به آن ها ارايه شده و نيز در اختيار نهادن اطلاعات و راهنمايي هاي لازم در زمان پذيرش اولين مسؤوليت پس از اتمام دوره مقدماتي.

    هر سه موضوع ياد شده بايد از بالاترين ميزان هماهنگي با يكديگر برخوردار باشند. به عنوان مثال: براي آگاهي شركت كنندگان از نحوه كار كنفرانسهاي سياسي بايد سخنراني هاي مربوط و مراحل كنفرانس ارايه شده در اختيار آن ها قرار گيرد. آنها بايد ابتدا مهارت هاي لازم براي دفاع تحسين برانگيز از منافع كشور در گردهمايي را كسب كرده و سپس به تمرين انجام مذكرات بين المللي در نمونه هاي شبيه سازي شده بپردازند كه در خلال آنها مي توان ميزان مشاركت آنها را نيز مورد ارزيابي قرار داد.

  

دوره هاي پيشرفته

از آنجا كه نياز كشورها در عرصه سياست بسيار متنوع و متفاوت است، تعيين و ارايه رويكردي واحد براي ديپلماتها و نيز كاركنان نيمه حرفه اي بسيار دشوار است.

بنابراين با يادآوري اين حقيقت به خواننده گرامي كه كارمندان نيمه حرفه اي فرصت بسيار اندكي در اختيار دارند، به ارايه چند پيشنهاد در مورد برنامه هاي عملي بسنده مي كنيم. با توجه به موارد مذكور و نيز در نظر گرفتن هزينه بالاي برگزاري سمينارها، دوره هاي آموزشي
مي بايست كوتاه باشد.

 

برنامه هاي پيش بيني شده در چارچوب اين برنامه

  • دوره هاي (بازآموزي) زبان قبل از ورود شخص به سمت جديد

  • فعاليتهاي گروهي در مورد شيوه هاي انجام مذاكرات  بين المللي، ميانجيگري و غيره

  • برگزاري سمينارهاي مديريت : چگونگي برخورد با دستگاههاي اداري، سازمانها، سمتهاي جديد

  • برگزاري سمينارهاي اقتصادي: مانند روشهاي ارتقاي سطح صادرات به ساير كشورها

  • سمينارهايي درباره آخرين پيشرفتها در عرصه سياست، اقتصاد و يا امنيت

  • سمينارهايي درباره مسايل و مشكلات جهاني : بحران بدهي، محيط زيست، تروريسم، رشد جمعيت و غيره.

 

در برگزاري دوره هاي ذكر شده توجه به نكات ذيل ضروري است:

  • طول دوره هاي آموزش ديپلماتيك بايد تا جاي ممكن كوتاه و در عين حال باكيفيت باشد.

  • دوره هاي برگزار شده از نظر كيفيت برنامه ها، سطح علمي اساتيد و شركت كنندگان نيز بايد در سطح بسيار بالايي قرار داشته باشد.

  • با الگوبرداري از موسسات آموزشي ديگر به عنوان پايه، مراكز آموزش ديپلماتيك را نيز مي توان با ساختاري نسبتاً‌ ساده شكل داد.

  • اين مراكز علاوه بر ديپلمات ها بايد پذيراي كاركنان ديگر نيز باشند، اما بايد توسط ديپلمات هايي اداره شوند كه از تحصيلات دانشگاهي ممتاز برخوردارند و البته بايد  همياري دو سويه و چند جانبه (مثلاً از طريق گردهمايي هاي روساي دانشگاه هاي ديپلماتيك و موسسات روابط بين الملل) بين اين دو گروه برقرار باشد

  • به نقل از سايت ادراه كل آموزش وزارت امور خارجه